Wierzyciel oraz dłużnik, właśnie takie nazewnictwo pojawia się najczęściej w ramach obowiązkowych płatności, realizacji warunków podpisanej umowy czy kontraktu albo różnego rodzaju usług. O ile w zakresie dłużnika świadczenia kwestia nie jest skomplikowana, a ten musi uregulować przeterminowane zobowiązania, tak w sytuacji wierzyciela warto szerzej omówić jego funkcję. Kto to jest wierzyciel, jakie są wierzytelności oraz prawa wierzyciela? Kompendium wiedzy w tym zakresie prezentujemy poniżej.
Należy podkreślić, że prawo cywilne nie definiuje wprost roli wierzyciela. Udaje się natomiast znaleźć konkretne przepisy prawa, które mówią o relacji wierzyciel — dłużnik. Zgodnie z Art. 353. § 1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Jednym słowem, wierzyciel jest podmiotem, który ma prawo dochodzić swoich praw i czegoś żądać. Najczęściej chodzi o pieniądze, natomiast wierzytelność wymagalna może dotyczyć również usługi, warunków umowy czy kontraktu albo określonego dobra materialnego. Jeszcze bardziej upraszczając, świadczenie, które może i ma prawo żądać wierzyciel, określa się jako wierzytelność, natomiast to, które musi uregulować dłużnik, jest długiem.
Świetnym przykładem może być pożyczka pozabankowa. W takim przypadku firma pożyczkowa staje się wierzycielem, natomiast pożyczkobiorca jest dłużnikiem, od którego wymaga się regularnej spłaty zobowiązania, zgodnie z ustalonym harmonogramem. Problem z wierzytelnością pojawia się wtedy, kiedy pożyczkobiorca przestaje regulować należności finansowe w wyznaczonym terminie. Wtedy wierzyciel, czyli instytucja pozabankowa może domagać się swoich praw, zgłaszając sprawę do odpowiednich organów administracyjnych.
Co istotne, wierzycielem może być zarówno osoba fizyczna, jak i podmiot gospodarczy, spółka, jednoosobowa działalność gospodarcza, bank czy instytucja samorządowa.
Sama wierzytelność jest przeciwieństwem długu. To prawo majątkowe, z którego wynikają roszczenia wierzyciela względem dłużnika. Wyróżnia się:
Najczęściej wymienianymi wierzytelnościami są wierzytelność bankowa, ubezpieczeniowa, zabezpieczona (zabezpieczenie wierzytelności następuje najczęściej zastawem, hipoteką, poręczeniem) oraz niezabezpieczona.
Chociaż wierzytelność i roszczenie to praktycznie to samo, to jednak takie nazewnictwo wykorzystuje się w różnych kontekstach. O ile wierzytelność to prawo, które przysługuje wierzycielowi w ramach odzyskania należności, o tyle roszczenie to uprawnienie do żądania od wybranego podmiotu określonego zachowania. Wierzytelność określana jest raczej w zakresie praw wierzyciela, natomiast o roszczeniu mówi się częściej przy okazji praw dłużnika.
W kontekście rodzaju roszczeń wyróżnić można typy wierzycieli, to między innymi:
Zarówno wierzyciel, jak i dłużnik mają swoje prawa. O ile tym podstawowym w przypadku wierzyciela jest możliwość dochodzenia swoich praw, o tyle warto wskazać, jakich działań w tym zakresie nie może on wykonywać.
Wierzyciel nie może wymuszać udzielenia informacji o sytuacji życiowej czy finansowej dłużnika, nie może również zająć nieruchomości dłużnika, nie może zastraszać, używać przemocy, nie może żądać przyspieszenia spłaty długów, jeśli te nie są jeszcze wymagalne. Środki przymusu w ramach spłaty zobowiązania może stosować tylko komornik.
Chociaż na dłużniku spoczywa obowiązek wywiązania się z zawartej umowy i to on bardzo często nie dotrzymuje jej warunków, to również dłużnik może liczyć na szereg praw i przywilejów. Prawa dłużnika to między innymi:
Wierzyciel ma prawo dochodzić swoich praw. Jeśli dłużnik zobowiązany do realizacji świadczenia, nie spełnia ustalonych warunków, sprawa może zostać zgłoszona do firmy windykacyjnej, sądu, a w ostateczności do komornika, który wprowadza sprawę na drogę postępowania egzekucyjnego. Prawa gwarantowane, które wyróżniają funkcje wierzyciela to przede wszystkim:
Wierzyciel może domagać się przekazania pieniędzy, wydania rzeczy, wykonania usługi, dokonania koniecznych formalności albo zaniechania działania dłużnika, które jest szkodliwe dla wierzyciela.
Jak widać, kwestie stosunków pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem są niezwykle zawiłe. Właśnie dlatego w sytuacji nieregulowanych płatności wierzyciel powinien korzystać z profesjonalnej pomocy. Aby nie pełnić funkcji niewypłacalnego dłużnika, przed zaciągnięciem kolejnego zobowiązania dobrze zastanów się, czy Twoja sytuacja finansowa pozwala Ci regulować należności w wyznaczonym terminie.