Umowa pożyczki prywatnej - na co zwracać uwagę?

Pożyczki prywatne między znajomymi, rodziną albo inwestorami indywidualnymi kuszą szybkością i elastycznymi warunkami. Bardzo często strony umawiają się „na słowo”, a dokument czytają dopiero przy podpisie. Brak dokładnego zapoznania się z umową pożyczki prywatnej przed złożeniem podpisu to jeden z najpoważniejszych błędów popełnianych przez pożyczkobiorców i pożyczkodawców.

Polskie prawo dość precyzyjnie określa, czym jest umowa pożyczki, jakie elementy powinna zawierać i kiedy pojawia się obowiązek podatkowy. W naszym artykule znajdziesz wyjaśnienie, które ułatwi świadome podjęcie decyzji o pożyczce prywatnej i przygotowanie bezpiecznej umowy.

Czym jest pożyczka prywatna i kiedy warto ją rozważyć?

Pożyczka prywatna to umowa pożyczki zawierana poza sektorem bankowym i poza klasycznymi firmami pożyczkowymi, na przykład między osobami fizycznymi, wspólnikami, inwestorami indywidualnymi albo podmiotami prywatnymi, takimi jak fundacje.

Zgodnie z Kodeksem cywilnym przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Oznacza to między innymi, że:

• pożyczkobiorca staje się właścicielem pieniędzy lub rzeczy,
• biorący pożyczkę ma obowiązek oddać tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy o tej samej jakości,
• pożyczka jest umową konsensualną – powstaje przez zgodne oświadczenia stron umowy, a nie dopiero w chwili fizycznego przekazania środków.

Pożyczka prywatna może mieć charakter:

• odpłatny – pożyczkobiorca płaci odsetki albo inne wynagrodzenie za korzystanie z pieniędzy,
• nieodpłatny – pożyczka ma charakter grzecznościowy, zbliżony do umowy użyczenia, ale wciąż powstaje obowiązek zwrotu środków.

Tego typu pożyczka bywa dobrym rozwiązaniem, gdy:

• bank odmawia finansowania, a potrzeba szybkiego zastrzyku gotówki jest pilna,
• rodzina lub przyjaciele chcą pomóc w sfinansowaniu konkretnego celu,
• przedsiębiorca potrzebuje krótkoterminowego wsparcia, a rozmowy z bankiem trwają zbyt długo.

Nawet przy pożyczce między bliskimi konieczne jest potraktowanie umowy pożyczki prywatnej tak samo poważnie jak umowy z bankiem.

Co powinna zawierać umowa pożyczki prywatnej?

Dobrze przygotowana umowa pożyczki prywatnej ogranicza pole do sporów i jasno pokazuje, jakie prawa i obowiązki ma każda ze stron. Każda umowa pożyczki powinna być napisana w sposób jednoznaczny, z czytelnym opisem warunków udzielenia i zwrotu pieniędzy.

Najważniejsze elementy umowy pożyczki prywatnej

Umowa pożyczki prywatnej powinna w szczególności obejmować następujące elementy:

1. Określenie stron umowy
   • imiona, nazwiska, adresy zamieszkania i numery dokumentów tożsamości pożyczkodawcy i pożyczkobiorcy,
   • przy działalności gospodarczej – dane firmy, NIP, a przy udziale osoby prawnej dane rejestrowe (np. KRS).
2. Opis przedmiotu pożyczki
   • dokładna kwota pożyczki zapisana cyframi i słownie,
   • jeżeli jej przedmiotem są rzeczy oznaczone co do gatunku, opis ich rodzaju oraz liczby.
3. Warunki zwrotu pożyczki
   • termin zwrotu pożyczki (data albo okres),
   • sposób spłaty (jednorazowa spłata, pożyczka na raty, przelew na wskazany rachunek bankowy, gotówka),
   • określenie, czy wolno oddać pożyczkę przed terminem i czy skrócenie okresu spłaty obniża koszt.
4. Koszty i wynagrodzenie pożyczkodawcy
   • wysokość odsetek umownych i sposób ich liczenia,
   • dodatkowe opłaty związane z udzieleniem pożyczki, takie jak prowizja lub koszty usług dodatkowych, jeśli strony je przewidują.
5. Zabezpieczenia i oświadczenia
   • rodzaj zabezpieczenia (poręczenie, weksel, zastaw, hipoteka albo oświadczenie o poddaniu się egzekucji w formie aktu notarialnego),
   • oświadczenie pożyczkobiorcy o sytuacji majątkowej, które chroni interesy pożyczkodawcy, gdy pojawi się ryzyko niewypłacalności.
6. Konsekwencje opóźnienia w spłacie
   • wysokość odsetek za opóźnienie,
   • możliwe działania windykacyjne pożyczkodawcy,
   • zasady wypowiedzenia umowy przy rażących opóźnieniach.
7. Postanowienia końcowe
   • wskazanie, który sąd jest właściwy w razie sporu,
   • informacja, w ilu egzemplarzach sporządzono umowę i kto je otrzymuje,
   • podpisy stron, a przy większych kwotach także świadków.

Co powinna zawierać dobrze przygotowana umowa pożyczki prywatnej?

Umowa pożyczki prywatnej powinna być sporządzona co najmniej w formie pisemnej, a przy wyższych kwotach rozsądnie jest zadbać o szczegółowy dokument przygotowany przez prawnika lub notariusza.

Czym różni się pożyczka prywatna od bankowej?

Na pierwszy rzut oka każda pożyczka wygląda podobnie: ktoś przekazuje środki, ktoś inny ma je oddać w określonym czasie. Różnice między pożyczką prywatną a bankową są jednak bardzo istotne.

Pożyczkę bankową udziela instytucja finansowa nadzorowana przez Komisję Nadzoru Finansowego, natomiast pożyczkę prywatną zawiera się między osobami prywatnymi bez udziału banku.

Najważniejsze odmienności:

• Zakres regulacji
  • kredyt lub pożyczka bankowa podlega nie tylko Kodeksowi cywilnemu, lecz także przepisom prawa bankowego i ustaw o kredycie konsumenckim, które dokładnie określają obowiązki informacyjne banku i limitują wysokość kosztów,
  • umowa pożyczki prywatnej opiera się głównie na przepisach Kodeksu cywilnego oraz ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych; strony mają większą swobodę, ale biorą na siebie większą odpowiedzialność za treść dokumentu.
• Procedura i weryfikacja
  • bank analizuje zdolność kredytową na podstawie dochodów, historii w BIK i wielu wskaźników,
  • przy pożyczce prywatnej ocena ryzyka leży głównie po stronie pożyczkodawcy, który zwykle opiera się na zaufaniu, wywiadzie środowiskowym albo własnej analizie sytuacji finansowej pożyczkobiorcy.
• Koszty
  • w umowie z bankiem koszty są precyzyjnie wyliczone i ujęte w RRSO,
  • przy pożyczce prywatnej odsetki i wszelkie opłaty ustalają strony; koniecznie trzeba dokładnie policzyć całkowity koszt pożyczki wraz z prowizją oraz kosztami usług dodatkowych, jeżeli umowa je przewiduje.
• Podatki
  • umowy kredytów i pożyczek bankowych co do zasady nie powodują obowiązku zapłaty podatku PCC,
  • pożyczka prywatna może podlegać podatkowi od czynności cywilnoprawnych, a obowiązek podatkowy zwykle dotyczy pożyczkobiorcy.

Jak zabezpieczyć się przy pożyczce prywatnej?

O bezpieczeństwo w pożyczkach prywatnych powinien zadbać zarówno pożyczkobiorca, jak i pożyczkodawca. Dobrze przygotowaną umowę pożyczki najlepiej traktować jako wspólną ochronę interesów obu stron, a nie dowód braku zaufania.

Bezpieczna forma i sposób przekazania pieniędzy

Pierwszym krokiem jest staranne przygotowanie umowy pożyczki prywatnej. Warto zadbać o:

• wyraźną treść dokumentu z wyszczególnionymi warunkami,
• podpisy obu stron złożone na każdej stronie umowy,
• dołączenie harmonogramu spłaty, jeżeli strony umawiają się na raty.

Środki najlepiej przekazać przelewem na rachunek prowadzony na nazwisko pożyczkobiorcy, ponieważ taki przelew stanowi mocny dowód przekazania pieniędzy. W niektórych relacjach można posłużyć się również przekazem pocztowym, chociaż przelew daje zwykle większą przejrzystość.

Zabezpieczenia chroniące pożyczkodawcę

Pożyczkodawca może dodatkowo wzmocnić swoje bezpieczeństwo poprzez:

• poręczenie osoby trzeciej,
• przewłaszczenie na zabezpieczenie lub zastaw na konkretnym składniku majątku,
• hipotekę w razie finansowania nieruchomości,
• oświadczenie pożyczkobiorcy o poddaniu się egzekucji w formie aktu notarialnego, które przyspiesza dochodzenie roszczeń.

Silne zabezpieczenie pożyczki prywatnej ma znaczenie przede wszystkim wtedy, gdy kwoty są wysokie, a sytuacja majątkowa pożyczkobiorcy nie jest całkowicie stabilna.

Odpowiedzialność za wady rzeczy i szkody

Jeżeli przedmiotem pożyczki są rzeczy, a nie pieniądze, pojawia się również odpowiedzialność za wady. Gdy rzeczy otrzymane przez pożyczkobiorcę mają wady, a dający pożyczkę wiedział o nich i nie poinformował o tym drugiej strony, dający pożyczkę obowiązany jest do naprawienia szkody spowodowanej brakiem takiej informacji.

Strony mogą umownie ograniczyć taką odpowiedzialność, ale nie powinny przerzucać całego ryzyka na jedną stronę, ponieważ sąd może ocenić takie postanowienia jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Jakie są ryzyka przy pożyczkach prywatnych?

Pożyczka prywatna może wydawać się prosta, ale niesie ze sobą kilka istotnych zagrożeń. Najczęstsze ryzyka dotyczą braku spłaty, konsekwencji podatkowych i trudności dowodowych w razie sporu.

Ryzyko braku spłaty i skutki opóźnień

Najbardziej oczywiste ryzyko dotyczy niewywiązania się ze spłaty pożyczki.

• Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony w umowie, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu sześciu tygodni od wypowiedzenia dokonanego przez pożyczkodawcę.
• Gdy pożyczkodawca nie wyda przedmiotu umowy, roszczenie biorącego przedawnia się z upływem sześciu miesięcy od chwili, w której przedmiot miał być wydany.

Przy braku jednoznacznego harmonogramu spłaty, jasno opisanych konsekwencji opóźnienia i dobrze dobranego zabezpieczenia dochodzenie należności staje się dużo trudniejsze.

Ryzyko podatkowe – PCC od pożyczki prywatnej

Pożyczka prywatna zwykle wiąże się z podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Obowiązek podatkowy powstaje co do zasady w chwili zawarcia umowy pożyczki, a pożyczkobiorca musi rozliczyć podatek PCC w urzędzie skarbowym, jeżeli nie działa zwolnienie przewidziane w ustawie.

Podstawowe zasady:

• stawka podatku PCC od pożyczki wynosi 0,5% podstawy, czyli kwoty pożyczki,
• obowiązek podatkowy powstaje z dniem zawarcia umowy,
• pożyczkobiorca składa deklarację PCC-3 i musi zapłacić podatek w terminie 14 dni,
• podatek wpłaca się na konto urzędu skarbowego właściwego według miejsca zamieszkania pożyczkobiorcy.

Ustawa przewiduje jednak zwolnienia. Pożyczki udzielane między najbliższymi członkami rodziny, należącymi do I grupy podatkowej, korzystają ze zwolnienia z podatku do określonych limitów, których suma może wynieść 36 120 zł w pięcioletnim okresie od jednej osoby.

Zwolnienie obejmuje również część pożyczek udzielanych w związku z nieodpłatną działalnością pożytku publicznego, pod warunkiem spełnienia ustawowych przesłanek.

Zaniedbanie obowiązku złożenia deklaracji PCC i zapłaty podatku może zakończyć się nie tylko koniecznością dopłaty, lecz także sankcyjną, podwyższoną stawką oraz odsetkami ustalonymi po kontroli podatkowej.

Ryzyko związane z walutą obcą

Jeżeli pożyczkę udziela się w walucie obcej, strony muszą ustalić, w jakiej walucie nastąpi spłata.

• Pożyczkobiorca może zwrócić pożyczkę w złotych polskich, jeżeli umowa nie wymaga spłaty w walucie obcej.
• Wartość waluty obcej określa się według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia wymagalności, chyba że przepisy lub sama umowa pożyczki stanowią inaczej.

Przy opóźnionej spłacie wierzyciel może domagać się zapłaty w złotych po kursie średnim NBP z dnia dokonania zapłaty, co prowadzi do dodatkowego ryzyka kursowego dla pożyczkobiorcy.

Ryzyko po stronie pożyczkodawcy – odstąpienie od umowy

Pożyczkodawca także ponosi ryzyko, ponieważ na ogół przekazuje środki przed uzyskaniem jakiegokolwiek świadczenia zwrotnego. Z tego powodu prawo przewiduje szczególne uprawnienie:

• dający pożyczkę może odstąpić od umowy i odmówić wydania przedmiotu pożyczki, jeżeli zwrot pożyczki staje się wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego pożyczkobiorcy. Nie dotyczy to sytuacji, w której pożyczkodawca znał taki stan w momencie zawarcia umowy lub mógł go łatwo ustalić.

Oceniając stan majątkowy, bierze się pod uwagę relacje między aktywami a pasywami, poziom zadłużenia i ogólną sytuację życiową pożyczkobiorcy.

Ryzyko dowodowe przy ustnych ustaleniach

Pożyczka prywatna może powstać także bez pisemnego dokumentu, na przykład przez ustne porozumienie i późniejsze przekazanie pieniędzy. Jeżeli jednak dojdzie do konfliktu, udowodnienie faktu zawarcia umowy i jej treści może wymagać:

• przelewów bankowych lub potwierdzeń przekazów,
• korespondencji mailowej lub SMS,
• przesłuchania stron i świadków przed sądem.

Brak pisemnej umowy znacznie utrudnia dochodzenie roszczeń, dlatego nawet przy pożyczce między bardzo bliskimi osobami rozsądniej jest podpisać prosty, ale precyzyjny dokument.

Umowa pożyczki prywatnej – najczęściej zadawane pytania

Jak powinna wyglądać umowa pożyczki prywatnej?

Umowa pożyczki prywatnej powinna jasno pokazywać, kto komu, ile i na jakich warunkach pożycza. Dobrze przygotowany dokument zawiera:

• daty zawarcia umowy pożyczki i miejsce podpisania,
• pełne dane stron umowy – imiona, nazwiska, numery dokumentów tożsamości, adresy miejsca zamieszkania, a przy firmach także NIP i numer KRS,
• opis przedmiotu pożyczki, czyli kwoty pożyczki albo rzeczy oznaczonych co do gatunku,
• wyraźne określenie terminu zwrotu pożyczki i sposobu spłaty,
• informację o odsetkach lub o nieoprocentowanym charakterze umowy,
• wskazanie sposobu przekazania pieniędzy,
• klauzule dotyczące wypowiedzenia, odsetek za opóźnienie oraz ewentualnych kosztów windykacji,
• podpisy stron złożone na każdej stronie dokumentu.

Im dokładniej zostaną opisane warunki, tym mniejsze ryzyko późniejszego sporu o to, co właściwie zostało uzgodnione i w jakiej chwili zawarcia umowy powstały określone obowiązki.

Ile można pożyczyć od osoby prywatnej?

Przepisy Kodeksu cywilnego nie przewidują sztywnego limitu wartości pożyczki między osobami prywatnymi, więc z punktu widzenia prawa cywilnego można pożyczyć niemal dowolną kwotę. Ograniczenia wynikają głównie z:

• zdolności pożyczkobiorcy do zwrotu długu,
• poziomu akceptowalnego ryzyka po stronie pożyczkodawcy,
• przepisów podatkowych dotyczących podatku PCC i limitów zwolnień w grupach podatkowych.

Dla I grupy podatkowej (między innymi małżonek, dzieci, rodzice, rodzeństwo) wprowadzono limit 36 120 zł w okresie pięciu lat od jednej osoby, do którego pożyczki mogą korzystać ze zwolnienia z podatku od czynności cywilnoprawnych po spełnieniu warunków z ustawy. Przy wyższych kwotach warto rozważyć dodatkowe zabezpieczenia, a niekiedy nawet udokumentowanie umowy w formie aktu notarialnego.

Czy umowę pożyczki trzeba zgłaszać do urzędu skarbowego?

Pożyczka prywatna bardzo często wiąże się z obowiązkiem podatkowym. Zasadniczo:

• obowiązek podatkowy powstaje z dniem zawarcia umowy pożyczki,
• pożyczkobiorca ma 14 dni od dnia zawarcia umowy na złożenie deklaracji PCC-3 w urzędzie skarbowym właściwym dla swojego miejsca zamieszkania,
• w tym samym terminie trzeba zapłacić podatek na rachunek bankowy urzędu skarbowego, chyba że pożyczka korzysta ze zwolnienia.

Zwolnieniu mogą podlegać między innymi pożyczki:

• do określonej kwoty otrzymane od członków najbliższej rodziny w I grupie podatkowej,
• udzielane przez organizacje prowadzące nieodpłatną działalnością pożytku publicznego, jeżeli ustawa wprost przewiduje takie zwolnienie.

Brak zgłoszenia pożyczki i brak deklaracji PCC-3 może zostać potraktowany jako uchybienie podatkowe, szczególnie gdy podczas kontroli podatkowej urząd odkryje nieopodatkowaną umowę pożyczki.

Czy umowa pożyczki bez notariusza jest ważna?

Tak. Umowa pożyczki prywatnej jest ważna, nawet gdy została zawarta bez udziału notariusza, pod warunkiem że strony złożyły zgodne oświadczenia woli. Kodeks cywilny co do zasady dopuszcza różne formy zawarcia umowy pożyczki, w tym formę dorozumianą albo ustną.

Przy pożyczkach, których wartość przekracza 1000 zł, przepisy wymagają jednak co najmniej formy dokumentowej dla celów dowodowych, więc warto zadbać o podpisany dokument w formie pisemnej.

Notariusz staje się potrzebny głównie wtedy, gdy strony chcą:

• wprowadzić szczególne zabezpieczenie w formie aktu notarialnego (na przykład poddanie się egzekucji),
• sporządzić dokument o podwyższonej mocy dowodowej przy bardzo wysokich kwotach pożyczki.

Podsumowanie – świadoma umowa pożyczki prywatnej i wsparcie z KredytOk

Umowa pożyczki prywatnej daje stronom dużą swobodę, ale ta swoboda wymaga odpowiedzialnego podejścia. Przed podpisaniem dokumentu trzeba dokładnie sprawdzić dane stron, warunki zwrotu, oprocentowanie, zabezpieczenia, konsekwencje opóźnienia oraz skutki podatkowe umowy. Brak pisemnego potwierdzenia, niejasne zapisy albo pominięcie kwestii PCC mogą prowadzić do sporów, dodatkowych kosztów, a nawet odpowiedzialności podatkowej.

Jeżeli po lekturze umowy pożyczki prywatnej masz wątpliwości, dobrym rozwiązaniem jest konsultacja z prawnikiem albo doradcą podatkowym, który objaśni treść poszczególnych paragrafów. Gdy natomiast wolisz korzystać z finansowania w przewidywalnej formie, możesz skorzystać z oferty pożyczek ratalnych w KredytOK. W KredytOK dostępne są pożyczki od 500 zł do 20 000 zł, które można wykorzystać jako alternatywę dla ryzykownych pożyczek prywatnych i sfinansować swoje potrzeby na jasno określonych warunkach.

Świadoma decyzja, dobrze przygotowana umowa pożyczki prywatnej i rozsądne zarządzanie długiem to najlepszy sposób na uniknięcie problemów finansowych w przyszłości.

Źródła

• Kodeks cywilny, w szczególności art. 720–724 dotyczące umowy pożyczki.
• Serwisy prawnicze omawiające zasady zawierania umowy pożyczki: poradnikprzedsiebiorcy.pl, edukacjaprawnicza.pl, e-prawnik.pl.
• Oficjalne materiały Ministerstwa Finansów i Krajowej Administracji Skarbowej dotyczące podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC-3, terminy, stawki, zwolnienia).
• Artykuły specjalistyczne o podatku PCC od pożyczek prywatnych i zwolnieniach dla najbliższej rodziny.
• Publikacje dotyczące pożyczek prywatnych, formy umowy (ustna, pisemna, dokumentowa) i ryzyk dowodowych przy umowach zawieranych między osobami prywatnymi.